Το ναυάγιο 4ου αιώνα Yassiada 2

Το ναυάγιο του Yassi Ada 2, χρονολογημένο στον 4ο αιώνα, αποτελεί σημαντικό ορόσημο στην εξέλιξη της βυζαντινής ναυπηγικής τεχνολογίας. Βρίσκεται κοντά στη μικρή νήσο Yassıada, στα τουρκικά ύδατα, και συνδέεται με τη μετάβαση από τις ρωμαϊκές στις βυζαντινές τεχνικές κατασκευής πλοίων. Η ιστορία της ανακάλυψής του ξεκινά με την ανασκαφή του University Museum του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια το 1967 και το 1969, και συνεχίζεται με τις εργασίες του Institute of Nautical Archaeology το 1974. Αν και η δεύτερη ανασκαφή διακόπηκε λόγω των εχθροπραξιών στην Κύπρο, το Yassi Ada 2 παραμένει μια κρίσιμη πηγή πληροφόρησης για τη ναυπηγική τέχνη της εποχής.

Βορειοανατολική πλευρά του Yassi Ada το 1967, με την καταδυτική ομάδα πάνω από το ναυάγιο του 4ου αιώνα στην άκρη αριστερά. (Charles R. Nicklin, National Geographic Society)

Το Yassi Ada 2 ήταν ένα πλοίο μήκους 19 μέτρων και πλάτους περίπου 8 μέτρων, κατασκευασμένο με την τεχνική «πρώτα-το-πέτσωμα». Αυτή η μέθοδος περιλάμβανε την κατασκευή του εξωτερικού πετσώματος πριν από την τοποθέτηση του εσωτερικού πλαισίου, με σανίδες πάχους 42 χιλιοστών. Οι σανίδες συνδέονταν με τόρμους και εντορμίες, που ήταν αραιότερα τοποθετημένες σε σύγκριση με τα προηγούμενα πλοία, αλλά πιο συχνές από τις μεταγενέστερες κατασκευές. Η καινοτομία αυτή μείωσε τον χρόνο και το εργατικό δυναμικό κατασκευής, απομακρύνοντας από την παραδοσιακή, πυκνή τοποθέτηση συνδέσμων της ελληνορωμαϊκής ναυπηγικής.

Το κύτος του πλοίου ήταν κυρίως από μεσογειακό κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens), ενώ η καρίνα ήταν από λευκή βελανιδιά (Quercus alba). Τα σιδερένια καρφιά στερέωναν το εσωτερικό πλαίσιο στο πέτσωμα και τα πρυμναία τμήματα στην καρίνα.

Η ανάλυση της ξυλείας και των τεχνικών συναρμολόγησης αποκαλύπτει σημαντικές τεχνολογικές αλλαγές. Η καρίνα δεν είχε παραδοσιακούς ασούς, αλλά τα ντουρέλα ήταν τοποθετημένα απευθείας στην άνω πλευρά της, στερεωμένα με τόρμους και εντορμίες ίδιου μεγέθους με το υπόλοιπο σανίδωμα. Το ποδόσταμα ήταν στερεωμένο στην καρίνα με μια αγκιστρωτή παρέλα («hook-scarf»), και η εσωτερική άκρη των επιστρόφιων τοποθετούνταν πάνω στην καρίνα, αποδεικνύοντας την τεχνική πολυπλοκότητα της κατασκευής.

Αρχαιολόγος φωτογραφίζοντας το αποκαλυμμένο σκαρί του πλοίου (Φωτογραφία: INA, Διαφάνεια #YA4-471).

Κατασκευή και Τεχνικές

Το Yassi Ada 2 διέθετε πρωτοποριακή κατασκευή για την εποχή του. Οι τόρμοι ήταν μικρότεροι και αραιότεροι από τα προγενέστερα πλοία, ενώ οι σειρές σανιδώματος είχαν κατασκευαστεί με έμφαση στην ταχύτητα και αποτελεσματικότητα. Το εσωτερικό του πετσώματος αποτελούνταν από εναλλασσόμενες έδρες και σκαρμούς, με ζεύγη σκαρμών που συνδέονταν πάνω από την κεντρική γραμμή της καρίνας μέσω κάθετων πλευρών («butt-joints»), χωρίς άλλες ενισχύσεις. Στην πρύμνη, οι έδρες ήταν καρφωμένες στο ποδόσταμα με βλήστρα, προσφέροντας μια προοδευτική εξέλιξη στην κατασκευαστική πρακτική.

Σκαρίφημα συνδέσμων μεταξύ των σανίδων του Yassi Ada 2. (Van Doorninck 1976)

Το πέτσωμα και οι ζωστήρες κατασκευάστηκαν από κυπαρίσσι, ενώ τα ξυλόκαρφα και οι τόρμοι από βελανιδιά. Οι νομείς εναλλάσσονταν με σκαρμούς και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τα μαντάλια δεν ενωνόταν με τις έδρες. Αυτές οι τεχνικές, σε συνδυασμό με τα σιδερένια καρφιά, αντανακλούν την προοδευτική μετάβαση προς την αυξημένη ανθεκτικότητα και αποτελεσματικότητα στη ναυπηγική.

Ξύλινες καβίλιες για την στερεοποίηση των τόρμων και των εντορμιών. (Van Doorninck 1976)

Τεχνολογικές Καινοτομίες

Η ναυπηγική του Yassi Ada 2 παρουσιάζει σημαντικές καινοτομίες. Η χρήση μικρότερων και αραιότερων εντορμιών μειώνει τον χρόνο κατασκευής, ενώ η στερέωση των νομέων στο πέτσωμα με σιδερένια καρφιά αντανακλά την εξέλιξη προς μια πιο ανθεκτική και αποδοτική κατασκευή.

Σκαρίφημα τόρμων και εντορμιών του Yassi Ada 2. (Van Doorninck 1976)

Οι νομείς τοποθετούνταν αφού είχαν ολοκληρωθεί οι πρώτες σειρές σανίδων στο πέτσωμα, και λειτουργούσαν ως κύριος σκελετός για το άνω τμήμα του κύτους. Κάθε σειρά σανιδώματος ήταν στερεωμένη με ξύλινες καβίλιες, καρφωμένα από την εσωτερική πλευρά του σκάφους. Τα άκρα των σανίδων του πετσώματος ήταν στερεωμένα στους ασούς της στείρας και του ποδοστάματος με σιδερένια καρφιά, ενώ τα ντουρέλα τοποθετούνταν απευθείας πάνω στην καρίνα. Η στερέωση του ποδοστήματος στην καρίνα πραγματοποιήθηκε με τη χρήση μιας αγκιστρωτής παρέλας.

Αρχαιολογική Σημασία και Ευρήματα

Το Yassi Ada 2 δεν είναι μόνο σημαντικό λόγω των κατασκευαστικών του χαρακτηριστικών, αλλά και λόγω των ευρημάτων του. Στο αμπάρι του πλοίου βρέθηκαν περίπου 1.100 αμφορείς, καθώς και ποικίλα αντικείμενα από την πρύμνη, όπως πιάτα, μπολ, κανάτες, ένα κύπελλο, μαγειρικά σκεύη, και δύο μεγάλοι αποθηκευτικοί αμφορείς.

Η τοποθεσία του ναυαγίου, σε βάθος 36-42 μέτρων, και η ύπαρξη του υφάλου που εκτείνεται 200 μέτρα νοτιοδυτικά της νήσου Yassıada, προσδίδουν στο ναυάγιο περαιτέρω ιστορική και γεωγραφική σημασία. Ο ύφαλος αυτός, που φτάνει κοντά στην επιφάνεια περίπου 125 μέτρα από την ακτή, έχει οδηγήσει στην βύθιση πολλών πλοίων κατά τη διάρκεια των αιώνων, καθιστώντας το Yassi Ada 2 ένα μνημείο των ναυτικών κινδύνων και των ναυπηγικών καινοτομιών της εποχής του.

Σκαρίφημα του ναυαγίου Yassi Ada 2 στον βυθό. (Bass και Van Doorninck 1971)

Συμπεράσματα

Το ναυάγιο του Yassi Ada 2 αναδεικνύει την εξέλιξη της ναυπηγικής τέχνης από τις παραδοσιακές ρωμαϊκές μεθόδους προς τις πρώιμες βυζαντινές τεχνικές. Οι καινοτομίες στην κατασκευή, όπως οι αραιότεροι και μικρότεροι τόρμοι, η χρήση σιδερένιων βληστών και η συνδυασμένη χρήση κυπαρισσιού και λευκής βελανιδιάς, αναδεικνύουν την προοδευτική φύση της εποχής και τη διαρκή προσπάθεια για βελτίωση και αναβάθμιση των ναυπηγικών τεχνικών. Αυτές οι αλλαγές οδήγησαν σε πλοία με μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και απόδοση στις θαλάσσιες συνθήκες, ενισχύοντας τη θέση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ως ηγέτιδας δυνάμεως στη Μεσόγειο.

Συνολικά, η μελέτη του Yassi Ada 2 αποτελεί σημαντική προσθήκη στην κατανόησή μας της ναυπηγικής τεχνολογίας στη Μεσόγειο και της εξέλιξής της κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο. Οι τεχνικές καινοτομίες και οι υλικές επιλογές που παρουσιάζονται στο ναυάγιο αντικατοπτρίζουν τη σταδιακή μετάβαση από τις αρχαίες ρωμαϊκές πρακτικές σε νέες, πιο προηγμένες μεθόδους και υλικά, που συνέβαλαν στη διαμόρφωση του ναυπηγικού τομέα κατά την περίοδο του Βυζαντίου.

Βιβλιογραφία

Basch, L. 1972, “Ancient Wrecks and the Archaeology of Ships”, στο International Journal of Nautical Archaeology 1(1), 1–58.

Bass, G., F. και Van Doorninck, F., H., Jr. 1971. “A Fourth-Century Shipwreck at Yassi Ada”, στο American Journal of Archaeology, Jan. 1971, Vol. 75, No. 1, επιμ. Stillwell, R., Baldwin, Smith, N., Kent, Hill, D., και. Woodbury, R., B., 27-37.

Bass, G., F. επιμ. 2005. Beneath the Seven Seas, London.

Casson, L. 1964. Illustrated History of Ships & Boats, New York, USA.

Casson, L. 1994. Ships and Seafaring in Ancient Times, UK.

Liphschitz, N. 2014. “Three Yassi Ada Shipwrecks, A Comparative Dendroarchaeological Investigation”, στο Skyllis. Zeitschrift für Unterwasserarchäologie 14 (2), 203-207.

Pomey, P., Kahanov, Y. και Ricth, E. 2012. “Transition from Shell to Skeleton in Ancient Mediterranean Ship-Construction: analysis, problems, and future research”, στο The International Journal of Nautical Archaeology (2012) 41.2, 235–314.

Steffy, J., R. 1989. “Ancient Scantlings: The Projection and Control of Mediterranean Hull Shapes” στο Tropis III, 3rd International Symposium on Ship Construction in Antiquity, Tzalas, H. (επιμ.), 417-428.

Steffy, J., R. 1994. Wooden Ship Building and the Interpretation of Shipwrecks, USA.

Van Doorninck, Fr., H., Jr. 1976. “The 4th Century Wreck at Yassi Ada, An Interim Report on the Hull”, στο The International Journal of Nautical Archaeology and Underwater Exploration (1976), 5.2, 115-131.

Δικτυογραφία

https://nauticalarch.org/projects/yassiada-roman-shipwreck-excavation/