Το ναυάγιο 7ου αιώνα Yassi Ada 1

Το 626 μ.Χ., ένα πλοίο που μετέφερε σχεδόν χίλιους αμφορείς προσέκρουσε σε ύφαλο κοντά στο νησί Yassi Ada και βυθίστηκε. Το ναυάγιο ανακαλύφθηκε από τον Τούρκο δύτη Κεμάλ Αράς, ο οποίος το παρουσίασε στον δημοσιογράφο Πίτερ Θροκμόρτον το 1958. Ο Θροκμόρτον, παρατηρώντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της καμπίνας και συλλέγοντας δείγματα κεραμικής, το χαρακτήρισε ως πολύτιμο εύρημα από την πρώιμη βυζαντινή περίοδο.

Καταγραφή, σχεδίαση και φωτογράφιση των επιμέρους τμημάτων ξυλείας του Yassi Ada 1. (Φωτογραφία: Institute of Nautical Archeology)

Από το 1961 έως το 1964, ο George Bass και η ομάδα του από το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας και το Ινστιτούτο Ναυτικής Αρχαιολογίας πραγματοποίησαν ανασκαφές στο ναυάγιο. Η μελέτη του ναυαγίου έδειξε ότι το πλοίο ήταν μικρό, κατασκευασμένο με μέτρια επένδυση και μετέφερε 60 τόνους φορτίου. Η βύθιση του πλοίου σε μια απότομη πλαγιά, βάθους περίπου 32-39 μέτρων, είχε ως αποτέλεσμα το πρυμναίο τμήμα να θαφτεί στην άμμο και να διασωθεί, ενώ η πλώρη, παραμένοντας στην επιφάνεια, δεν διατηρήθηκε. Παρόλο που διασώθηκε μόνο το 10% του κύτους, τα υπολείμματα επέτρεψαν λεπτομερείς ανακατασκευές από τον Frederick H. van Doorninck και τον Richard Steffy.

 

Σκαρίφημα του σκαριού Yassi Ada 1 στο βυθό. (Van Doorninck 1982)

Yassi Ada 1. Λεπτομέρεια αρμού με τόρμων και εντορμιών. (Steffy 1994)

Το πλοίο είχε μήκος περίπου 21 μέτρα και χωρητικότητα 60 τόνων, με έναν στενόμακρο αναλογικό σχεδιασμό μήκους-πλάτους 4:1, όπου η μέγιστη διάμετρος βρισκόταν κοντά στην πρύμνη, δίνοντάς του ταχύτητα. Για την κατασκευή του πλοίου δόθηκε προτεραιότητα στην εξοικονόμηση πόρων παρά στην καλαισθησία. Το μεγαλύτερο μέρος του φοδραρίσματος, συνίσταντο από ελάχιστα κατεργασμένους κορμούς δέντρου. Όπως και τα προγενέστερά του, το πλοίο είχε κατασκευαστεί με τη μέθοδο ναυπήγησης «πρώτα-το-πέτσωμα». Πράγματι, από την καρίνα έως την ίσαλο γραμμή, για τη δημιουργία του πετσώματος χρησιμοποιήθηκαν τόρμοι και εντορμίες, μικροί σε μέγεθος, σε μεγάλη απόσταση ο ένας από τον άλλο και στερεωμένοι με ξυλόκαρφα. Ωστόσο, στο υπόλοιπο πέτσωμα εντοπίστηκε μια τεχνική ιδιαιτερότητα: από την ίσαλο γραμμή και πάνω οι σανίδες καρφώθηκαν στους ανεγειρόμενους νομείς, μεταβιβάζοντας την ισχύ του πλοίου από το κέλυφος στο σκελετό καρίνας-νομέων, και ενσαρκώνοντας, με αυτόν τον τρόπο, το μεταβατικό στάδιο μεταξύ αρχαίας και σύγχρονης ναυπήγησης.

Yassi Ada 1. Λεπτομέρεια της καρίνας και με παρέλες. (Steffy 1982)

Αναλυτικότερα, τα ντουρέλα τοποθετήθηκαν στους ασούς της καρίνας με τόρμους και εντορμίες, που στη συνέχεια σταθεροποιήθηκαν με σιδερένια καρφιά. Οι σειρές των σανίδων του πετσώματος είχαν πλάτος 130 έως 250 χιλιοστά και φάρδος 35 έως 42 χιλιοστά, ενώνονταν επίσης με τόρμους και εντορμίες, αλλά χωρίς τη χρήση καβίλιων. Οι εντορμίες αυτές απείχαν μεταξύ τους 2.250 χιλιοστά κατά μήκος των επιστρόφιων, 350-500 χιλιοστά στην περιοχή της πρύμνης και 900 χιλιοστά στη μέση του κύτους. Το σύστημα νομέων του κύτους ήταν αρκετά περίτεχνο και αποτελούνταν από κοντές και επιμήκεις έδρες, αλληλεπικαλυπτόμενους σκαρμούς και μαντάλια. Ένας στους τέσσερις νομείς στερεωνόταν στην καρίνα μέσω μακριών γόμφων, ενώ σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι με ένα σιδερένιο καρφί. Το σκάφος φαίνεται να ήταν εξοπλισμένο με κόντρα-καρίνα, η οποία όμως δεν διασώθηκε, αλλά ανακατασκευάστηκε από τους μελετητές και διαπιστώθηκε πως είχε πάχος 45 χιλιοστά.

 

Το πλοίο φαίνεται να ανήκε στον καπετάνιο Γεώργιο, όπως μαρτυρείται από τις εγχάρακτες πληροφορίες στο μεγαλύτερο αντίβαρο ζυγαριάς που βρέθηκε. Ο Γεώργιος, εκτός από ιερέας, αναφερόταν στην επιγραφή και ως «ναύκληρος», όρος που υποδηλώνει την ιδιότητά του ως ιδιοκτήτη του πλοίου. Οι συνθήκες διαβίωσης του πληρώματος και τα καθήκοντά τους συμπεραίνονται από ευρήματα όπως εργαλεία μαραγκού και πλήρως εξοπλισμένη κουζίνα.

Σχεδιαστική απόδοση του Yassi Ada 1. Φωτογραφία: Institute of Nautical Archeology

Η συγκέντρωση κεραμικών αγγείων, μαγειρικών σκευών και άλλων αντικειμένων υποδεικνύει την ύπαρξη μιας κουζίνας στο χαμηλότερο μέρος του κύτους, γεγονός που ενισχύει την εικόνα του πλοίου ως σχεδιασμένου για μακρινά ταξίδια και την εξυπηρέτηση της σίτισης του πληρώματος και των επιβατών. Ανάμεσα στο φορτίο βρέθηκαν 11 διαφορετικές σιδερένιες άγκυρες, εκ των οποίων οι τέσσερις ήταν οι κύριες άγκυρες του πλοίου. Η μεγάλη συγκέντρωση αγκυρών έχει ερμηνευθεί με δύο τρόπους: είτε το πλοίο εφοπλιζόταν εξαρχής με αρκετές άγκυρες για την αποφυγή προβλημάτων απώλειας κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, είτε, σε περίπτωση καταιγίδας, ήταν απαραίτητη η ρίψη περισσότερων αγκυρών για τη σταθερότητα του σκάφους.

 

Τα νομίσματα που βρέθηκαν χρονολογούν το τελευταίο ταξίδι του πλοίου στο 625 ή 626 μ.Χ., γεγονός που υποδηλώνει ότι το πλοίο πιθανώς συμμετείχε σε στρατιωτικές εφοδιοπορίες κατά τη διάρκεια των Βυζαντινο-Περσικών πολέμων. Ο Van Doorninck πρότεινε ότι το πλοίο ανήκε στην εκκλησία, δεδομένης της ιδιότητας του καπετάνιου και της κατασκευής του για να αντέχει σε μεγάλα ταξίδια και να μεταφέρει φορτίο.

 

Σχεδιαστική απόδοση του Yassi Ada 1 με το φορτίο αμφορέων στο αμπάρι. Φωτογραφία: Maritime Archaeology & Digital Heritage, Stanford University.

Ανακατασκευή του Yassi Ada 1 σε φυσικές διαστάσεις. Φωτογραφία: Maritime Archaeology & Digital Heritage, Stanford University.

Το Yassi Ada 1 σηματοδοτεί μια θεμελιώδη αλλαγή στη ναυπηγική παράδοση της Μεσογείου, συνδυάζοντας δύο τεχνικές κατασκευής που αντιπροσωπεύουν τη μετάβαση από την αρχαία στη σύγχρονη ναυπήγηση. Το πλοίο αυτό αποτελεί ένα από τα πιο πρόσφατα σκάφη που απομακρύνονται από την τεχνική τόρμων και εντορμιών, αντικαθιστώντας την με τη χρήση καρφιών, καταγράφοντας έτσι ένα κρίσιμο στάδιο της μεταβατικής περιόδου της ναυπηγικής μεταξύ 3ου και 8ου αιώνα.

 

Η ιδιαίτερη σημασία του Yassi Ada 1 ως προϊόν βυζαντινής ναυπηγικής του 7ου αιώνα είναι εξαιρετικά σημαντική, καθώς σηματοδοτεί την αρχή μιας θεμελιώδους αλλαγής στη ναυπηγική παράδοση της Μεσογείου. Το κατά πόσο η συνδυαστική χρήση των δύο τεχνικών στο ίδιο σκάφος εξυπηρετούσε πρακτικούς λόγους σταθερότητας ή επρόκειτο για αποτέλεσμα πειραματισμών παραμένει άγνωστο, ωστόσο, το Yassi Ada 1 αποτέλεσε σημαντικό σημείο στην μεταβατική περίοδο της ναυπηγικής μεταξύ 3ου και 8ου αιώνα.

 

Βιβλιογραφία

Bass, G., F. επιμ. 2005. Beneath the Seven Seas, London.

Bass, G., F. και Van Doorninck, F., H., Jr. 1982. Yassi Ada, Volume I, A Seventh-Century Byzantine Shipwreck, Texas, USA.

Liphschitz, N. 2014. “Three Yassi Ada Shipwrecks, A Comparative Dendroarchaeological Investigation”, στο Skyllis. Zeitschrift für Unterwasserarchäologie 14 (2), 203-207.

Pomey, P., Kahanov, Y. και Rieth, E. 2012. “Transition from Shell to Skeleton in Ancient Mediterranean Ship-Construction: analysis, problems, and future research”, στο The International Journal of Nautical Archaeology (2012) 41.2, 235–314.

van Alfen, P. G. 1996. “New Light on the 7th-c. Yassı Ada Shipwreck: Capacities and Standard Sizes of LRA1 Amphoras,” στο Journal of Roman Archaeology 9, 189-213.